Class-ların yaradılması

Salam, OOP-ni ən yaxşı başa salan şəxsin Corey Schafer olduğunu başa düşdükdən sonra, onun youtube-dakı video seriyalarını öz əlavələrimlə sizə öyrətməyə qərar verdim.

Nəyə görə class-ları işlədirik? Class-lar bizə data və funksiyaları məntiqi şəkildə qruplaşdırmağa imkan verir. Mən onları müvafiq olaraq attribute və method adlandıracağam.

Method - class içində təyin etdiyimiz funksiyalar method adlanır. Attribute - classa aid olan dəyişənlər attribute adlanır Instance - class-dan törəyən object

Tutaq ki, şirkətdəki işçiləri əks etdirən bir tətbiq yazmalıyıq. Hər işçinin adı, emaili və görə bildiyi işlər var. Hər işçini ayrı ayrı kodlamaq həm kod sətiri həm də vaxt baxımından əziyyət olardı. Buna görə işçi adında bir qəlib yaradıb, hər işçini o qəlibə uyğun kodlamaq daha sərfəlidir. Bu halda hər bir işçinin öz methodu və attribute-u olacaq.

İşçi adında bir class yaratmaq üçün aşağıdaki kodu yazmaq kifayətdir.

class Employee:
    pass

Python-dan istifadə edərkən, əgər boş bir class və ya funksiyadan istifadə edirsinizsə, içi boş qalmasın deyə pass sözünü istifadə edirik. Çünki içi boş class-lar error verirlər.

Instance nədir?

Yuxarıdaki misalda işçi üçün class yaratmışdıq. Hər işçini bu qəlibə oturtduqca, işçi, qəlibin instance-ı olur. Daha texniki dildə desək:

class Employee:
    pass

# Burada emp_1 ve emp_2 Employee class-inin instance-lardir.
emp_1 = Employee() 
emp_2 = Employee()

print(emp_1) # <__main__.Employee object at 0x1013775f8>
print(emp_2) # <__main__.Employee object at 0x101377668>

Gördüyünüz kimi, hər instance-ın özünə aid yaddaşda yeri var və tipi object-dir. Python-da instance dəyişənləri və class dəyişənləri var.

emp_1 də təyin etdiyimiz instance dəyişənləri heç vaxt emp_2nin instance dəyişənləri ilə toqquşmur yaddaşdaki yeri fərqli olduğuna görə.

Gəlin emp_1 və emp_2 yə bəzi instance dəyişənləri təyin edək.

class Employee:
    pass
    
emp_1 = Employee()
emp_2 = Employee()

print(emp_1) # <__main__.Employee object at 0x1013775f8>
print(emp_2) # <__main__.Employee object at 0x101377668>

emp_1.first = 'Mammad'
emp_1.last = 'Mammadov'
emp_1.email = '[e-mail]'
emp_1.pay = 50000

emp_2.first = 'Mammad2'
emp_2.last = 'Mammadov2'
emp_2.email = '[e-mail]'
emp_2.pay = 60000

print(emp_1.email) # [e-mail]
print(emp_2.email) # [e-mail]

İki işçinin informasiyasını əl vasitəsi ilə daxil etmək çətin və uzun olur, hər dəfə instance yaradılanda bu məlumatın avtomatik daxil olunmasını təmin etmək gözəl fikir olardı. Bunun üçün əsas class-ımızın içində __init__ method-unu istifadə etməliyik.

Əgər əvvəlcədən başqa dil bilirdinizsə, sizə asan olması üçün __init__in bir constructor olduğunu deməliyəm. Bu funksiya bizə imkan verir ki, hər dəfə yeni funksiya çağırılanda yeni bir obyekt yaransın. Əgər python sizin öyrəndiyiniz ilk dildirsə, __init__ -i aşağıda izah etdiyim kimi anlaya bilərsiniz.

__init__ initialize (initial=ilkin) sözünün qısaltmasıdır. Əgər bir classda __init__ metodunu istifadə etsək, həmin classın bütün instance-ları __init__ metodunun içindəki attribute-lara sahib olacaq.

__init__ instace təyin edən zaman class-ın içində işə düşən ilk method-dur.

class Employee:
    def __init__(self, first, last, pay):
        self.ifirst = first
        self.ilast = last
        self.ipay = pay
        self.iemail = first+ '.' + last + '@email.com'
    
emp_1 = Employee('Mammad', 'Mammadov', 50000)
emp_2 = Employee('Mammad2', 'Mammadov2', 60000)

print(emp_1.iemail) # [e-mail]
print(emp_2.iemail) # [e-mail]

Gördüyünüz kimi 21 sətirlik bir koddan 9 sətirlik bir koda düşdük.

ad, soyad, maas və email bizim class-ımızın attribute-ları idi. Ancaq biz class-a həmçinin bəzi funksionallıqları da əlavə etmək istəyirik. Deməli class-a method yazacayıq. Tutaq ki, işçilərin ad və soyadlarını (yəni fullname-i) göstərən bir method-a ehtiyacımız var. Praktiki olaraq bunu çox sadə şəkildə bu cür həll edə bilərik:

class Employee:
    def __init__(self, first, last, pay):
        self.ifirst = first
        self.ilast = last
        self.ipay = pay
        self.iemail = first + '.' + last + '@email.com'
    
emp_1 = Employee('Mammad', 'Mammadov', 50000)
emp_2 = Employee('Mammad2', 'Mammadov2', 60000)

print('{} {}'.format(emp_1.ifirst, emp_1.ilast) # [e-mail]
print('{} {}'.format(emp_2.ifirst, emp_2.ilast) # [e-mail]

Ancaq hər dəfə işçinin tam adı lazım olduqca yuxarıdaki kodun 11-12-ci sətirlərindəki kimi uzun kod yazmaq çətin olacaq. Bu problemi həll etmək üçün Ishci class-ının içində bir method yazmaq mümkündür. Ancaq __init__ methodu əvvəl işləyib attribute-ları təyin etdiyi üçün, artıq yeni method-da ad, soyad, maas yazmaq lazım deyil.

ifirst ilast ipay iemail məsələsini anladığınıza görə, normal qaydada təyin edirəm.

class Employee:
    def __init__(self, first, last, pay):
        self.ifirst = first
        self.ilast = last
        self.ipay = pay
        self.iemail = first + '.' + last + '@email.com'
        
    def fullname(self):
        return '{} {}'.format(self.first, self.last)
        
emp_1 = Employee('Mammad', 'Mammadov', 50000)
emp_2 = Employee('Mammad2', 'Mammadov2', 60000)

print(emp_1.fullname()) # Mammad Mamamadov
print(emp_2.fullname()) # Mammad2 Mammadov2

8-ci sətiri belə fikirləşin

    def fullname()

Əgər yuxarıdakı nümunədəki kimi siz self-i yazmadan instance yaratmağa çalışsanız, Həmin dəyəri print edərkən Python sizə TypeError verəcək:

fullname() takes 0 positional arguments but 1 was given

Axı biz fullname() method-unda nə self arqumentini nə də başqa bir argumenti təyin etməmişik? necə olur ki errorda deyir 1 was given?

Bu ona görədir ki, class-ın içində bir method yazığımızda, həmin method biz yazsaq da yazmasaq da avtomatik olaraq instance-ı ilk arqument kimi qəbul edir.

Yəni print(emp_1.fullname()) yazdığımızda, emp_1 dəyərini avtomatik olaraq fullname(emp_1) -a atır. Ona görə də self yazmaq mütləqdir.

Başqa bir deyişlə, emp_1.fullname() yazdığımızda, python yazdığımızı Employee.fullname(emp_1) -ə çevirir. emp_1-i isə selfə class-ın içindəki method-da self yazmadığımızda Aşağıdaki erroru verir:fullname() takes 0 positional arguments but 1 was given

self class içindəki method içindəki bir argument-dir, self bir keyword deyil. Siz başqa bir ad da istifadə edə bilərsiniz. Ancaq kodun oxunabilirliyini artırmaq məqsədi ilə self istifadə etmək məsləhət görülür.